Tarihi Yarımada’yı çevreleyen ve günümüz İstanbul’unun en büyük mimari yapısı olan surlar, kentin kültürel mirasının önemli bir kısmını oluşturmaktadır. Bir kısmı UNESCO’nun Dünya Kültür Mirası listesinde de yer alan surların inşasına beşinci yüzyılın ilk çeyreğinde başlanmış, çeşitli dönemlerdeki eklemeler ve onarımlarla bu savunma hattı Bizans İmparatorluğu’nun başkentini yaklaşık 11 yüzyıl boyunca koruyabilmiştir. Roma ve Bizans askeri mimarisinin günümüze ulaşabilmiş en önemli örnekleri arasında sayılan ve 24 kilometreyi bulan surların büyük bir kısmı, 244 kulesi ve 61 kapısı ile bugün halen büyük ölçüde ayakta olsa da, şehirleşme ve diğer insan faaliyetlerinin yanı sıra, deprem gibi doğal nedenlerle de yıpranmakta, yavaş yavaş özgün niteliğini kaybetmekte, yok olma tehlikesiyle karşı karşıya bulunmaktadır.
Bu önemli mirası belgelemek, ilgili görsel ve yazılı verileri bir araya getirerek surlarla ilgili dijital bir kaynak oluşturmak amacıyla Koç Üniversitesi – Stavros Niarchos Vakfı, Geç Antik Çağ ve Bizans Araştırmaları Merkezi (GABAM), 2017 yılında bu projeyi başlattı. Projenin hedefi büyüktü: İstedik ki, zaman geçtikçe parça parça yitirmekte olduğumuz bu muhteşem savunma sistemini her yönüyle belgeleyelim, ilgili bilgiyi bir araya getirelim ve derlenen tüm veriyi dijital bir platformda bütün dünyayla paylaşalım.
Zaman yitirmeden GABAM idari koordinatörü Barış Altan, proje koordinatörleri Dr. Nikos Kontogiannis ve Merve Özkılıç ile kolları sıvadık. Öncelikli işimizin surların görsel belgelenmesi olduğunu düşündük; çünkü 1) surlar her geçen gün hızlı bir değişim içerisindeydi. Yapılaşma ve kentin hızlı yayılması, yer sarsıntıları, bitkiler, atmosfer olayları duvarlara zarar veriyor, bugün gördüğünüz bir duvar parçasını yarın aynı haliyle görememe riski bulunuyordu. 2) İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin surlarda restorasyon çalışmalarına başlayacağını duymuştuk, restorasyon çalışmaları başlamadan, iskeleler kurulmadan görsel belgelemeyi tamamlamak istiyorduk. Fotografik belgelemenin hacmi gerçekten çok büyüktü: her bir duvar parçası, kule ve kapı, bütün cepheleriyle, profesyonelce fotoğraflanacaktı. Gökhan Tan ve Görkem Kızılkayak, proje asistanı Ali Öz ile birlikte, hiç de kolay olmayan yaklaşık iki yıllık bir alan çalışmasıyla bu zorlu işin üstesinden geldiler. Bu zor, ama bir o kadar da keyifli çalışma sürecini Gökhan Tan bu sitedeki yazısında anlatmaktadır. Sonuçta, bütün kara ve deniz surları yaklaşık 3000 dijital fotoğraf ve 40 saatlik drone uçuşu ile fotoğraflanarak güncel durumlarıyla belgelendi, bütün sur hattını havadan izleyebildiğimiz bir film hazırlandı, böylece zengin bir arşiv oluşturuldu.
Projeyi, arkeolog, sanat tarihçisi, tarihçi, epigrafi bilimcisi, fotoğrafçı ve çeşitli alanlardaki uzmanlardan oluşan yaklaşık 30 kişilik uluslararası bir ekip yürüttü. Prof. Dr. Neslihan Asutay-Effenberger tüm projenin bilimsel editörü olmak üzere, Prof. Dr. Zeynep Ahunbay, Prof. Dr. James Crow ve Prof. Dr. Albrecht Berger’in katılımıyla projenin Bilimsel Danışma Kurulu oluşturuldu. Kimlerin hangi konuda makaleler ve tanıtım metinleri yazacağı belirlendi. Projenin çeşitli kısımlarıyla ilgili olarak 100 kadar makale ve açıklayıcı metin yazılmıştır. Bunlardan bir kısmına burada değinecek olursak, Theodosius Surları, Deniz Surlarının Genel Mimarisi ve Düzeni; Anastasios Suru, Bizans Döneminde Tarihi Olaylar ve Surlar, Osmanlı Kaynaklarında Surlar; Theodosius Limanı; Dünya Mirası İstanbul Kara Surlarında Koruma Çalışmaları; İstanbul Surları’nın Bizans Dönemi Edebi Betimleri; Surların İzinde Yeşilçam gibi konuları sayabiliriz.
Bütün sur yazıtları ve surlarda yer alan devşirme malzeme de uzmanları tarafından çalışılarak bir veri tabanında toplanmıştır. Bugün in situ olarak surlarda tespit edilen, ya da İstanbul Arkeoloji Müzeleri’nde bulunan, kaybolmuş ancak çeşitli yayınlarda yer alan sur yazıtları Dr. Hüseyin Sami Öztürk ve Ezgi Demirhan Öztürk tarafından derlenerek projeye dahil edilmiştir. Ayhan Han projemiz kapsamında Osmanlı arşivlerinde uzun çalışmalar yürütmüş, surlarla ilgili tespit ettiği verilerini projeye eklemiştir.
Sürdürülen bu çalışmalara paralel olarak bir web sitesinin kurulmasına da Hüseyin Kuşcu liderliğindeki bir ekiple başladık. Bütün bu derlenen görsel ve yazılı materyaller elektronik ortamda yer alan interaktif bir platformda kamuya açılarak paylaşılmaktadır. İstanbul Surları projesi canlı bir proje olup her zaman yeni verilerle güncellenebilecektir. İstanbul Surları Projesi’nin bu alanda çalışan bilim insanlarına, öğrencilere ve genel kamuoyuna yararlı olacağını umuyorum. Bu büyük projeye emek veren bütün ekip üyelerini “Proje Ekibi” başlığı altında görebilirsiniz. GABAM Direktörü olarak bu önemli projeye emek veren bütün ekip üyelerine teşekkür ederim.
Engin Akyürek
Surrounding the Historical Peninsula and standing as the greatest architectural structure of the current-day city, the walls of Istanbul constitute a major part of the cultural heritage of the city. The construction of the walls, parts of which are also included on UNESCO’s World Heritage List, started in the first quarter of the 5th century; with various additions and repairs in different eras, this line of defense was able to protect the capital of the Byzantine Empire for approximately 11 centuries. The walls are considered among the most important examples of the Roman and Byzantine military architecture surviving to the present day, and a large part of these 24-kilometer-long walls remains today, with 244 towers and 61 gates still standing. However, urbanization and other human activities, along with natural processes and disasters such as earthquakes, have slowly caused the walls to lose some of their original qualities, and thus these threatened monuments are in danger of perishing.
The Koç University - Stavros Niarchos Foundation Center for Late Antiquity and Byzantine Studies (GABAM) initiated a project in 2017 to document this important heritage site and bring together relevant visual and written data to create a digital resource on the city walls. The project aimed big: we wanted to document all aspects of this magnificent defensive system that we are losing piece by piece, gather all related information together and share this data with the world through a digital platform.
We immediately began to work with Barış Altan, administrative coordinator of GABAM, and Dr. Nikos Kontogiannis and Merve Özkılıç, project coordinators. Our priority was to document the city walls visually for several reasons. First, the walls were rapidly changing. Urbanization and the fast growth of the city, earthquake tremors, vegetation and weather conditions meant that walls sections could undergo changes in as quickly as a day. Second, we had heard that the Istanbul Metropolitan Municipality was to begin restoration works on the city walls, and we wanted to document the monument visually before this work started and the scaffoldings were put up. Photographic documentation involved a huge volume of work: each wall section, tower and gate were to be professionally photographed with all their façades. Gökhan Tan and Görkem Kızılkayak, with project assistant Ali Öz, overcame this difficult task through (not-so-easy) fieldwork that took about two years. This hard but also pleasant task is narrated in Gökhan Tan’s essay on the website (A Personal History of the City Walls). Eventually, all sections of the Land and Sea Walls were documented in their current conditions; from three thousand digital photographs and 40 hour-long drone flights, videos showing the complete line of walls have been prepared, and thus a rich archive has been created.
The project was conducted with an international team of approximately 30 experts comprising archeologists, historians, art historians, epigraphists, photographers and other experts in various fields. Prof. Neslihan Asutay-Effenberger acted as the scientific editor of the project, while Prof. Zeynep Ahunbay, Prof. James Crow and Prof. Albrecht Berger constituted the scientific advisory board. About one hundred essays and explanatory texts have been written about the various parts of the project; the wide-ranging essays include texts such as the Theodosian Wall, General Architecture and Disposition of Sea Walls, the Anastasian Wall, Historical Events and the City Walls in Byzantine Period, City Walls in Ottoman Sources, the Theodosian Harbor, Conservation of Istanbul’s City Walls as a World Heritage Site, and Walls in Yeşilçam.
All inscriptions and spolia material from the city walls have been studied by experts to be gathered in a database. Inscriptions that remain in situ or moved to Istanbul Archaeological Museums, as well as inscriptions lost but known from sources, were studied by Dr. Hüseyin Sami Öztürk and Ezgi Demirhan Öztürk to be included to the project website. Ayhan Han conducted lengthy research in the Ottoman archives to add more data within the scope of the project.
In parallel to this research, we started working on the development of the website, which was led by Hüseyin Kuşcu. All these compiled visual and written materials are shared with the public through an interactive platform. The Istanbul City Walls project is a living project and can always be updated with new data as they emerge. I hope that the Istanbul City Walls Project will be beneficial for scholars who are studying in this field, students and the public. You can find the list of all project members under the section titled “Project Team”. As the director of GABAM, I would like to thank everyone involved in the project.
Engin Akyürek
